Wie waakt er over de kwaliteit van onze zwembaden?

‘Baden, wijn en seks vernielen onze lichamen, maar baden, wijn en seks maken het leven de moeite waard om geleefd te worden.’ Dit is geen bedenkelijke slogan van een wellnesscenter, maar de vertaling van een Latijns grafschrift. In het oude Rome bestonden er al openbare zwembaden, maar nog geen filterinstallaties. Er hing dus best wel een ranzig randje rond de zo verheerlijkte Romeinse badcultuur, met reële gezondheidsrisico’s tot gevolg. Keizer Marcus Aurelius uitte nochtans ooit zijn bezorgdheid over de kwaliteit van het water, maar daar bleef het bij. We kunnen het hem niet kwalijk nemen. Het was nog een paar eeuwen te vroeg voor zwemwaterwetgeving. 

De laatste jaren is de hygiënische norm voor zwembaden aanzienlijk gestegen, enerzijds door duidelijke regelgeving maar ook dankzij wetenschappelijke inzichten en technologische vooruitgang. Zowel in Vlaanderen als in Nederland zijn er strikte regels en controles om de waterkwaliteit in openbare zwembaden te handhaven. Toch blijft het een voortdurende uitdaging om de balans te vinden tussen het handhaven van hygiënenormen en het minimaliseren van ongemak voor zwemmers.

De kwaliteitsvereisten voor zwembaden zijn in Vlaanderen opgenomen in de Vlaamse milieuwetgeving (Vlarem II). Ook kleinere baden zoals whirlpools in saunacomplexen, therapiebaden, hotelzwembaden of baden die behoren bij een sportclub vallen onder deze wetgeving. Al deze exploitanten hebben de verplichting het water te controleren via regelmatige monsternames en analyses door erkende laboratoria. De overheid ziet hierop toe en de resultaten van deze analyses zijn beschikbaar voor het publiek op een vernieuwde website kwaliteitzwemwater.be. 

De veiligheidsmaatregelen zijn heel strikt en nauw omschreven. Een zwembaduitbater moet dagelijks drie keer waterstalen nemen en essentiële parameters meten. Daarnaast voert het Agentschap Zorg en Gezondheid jaarlijks een onaangekondigde controle uit. Daarbij worden ook aspecten zoals hygiëne, luchtvochtigheid en veiligheidsmaatregelen beoordeeld. 

Wanneer dit agentschap een overschrijding vaststelt, dan dient de uitbater onmiddellijk de gepaste maatregelen te ondernemen. Een zwembad kan (tijdelijk) gesloten worden tot een veilige en gezonde waterkwaliteit kan worden gegarandeerd om onnodige gezondheidsrisico’s te vermijden.

In Nederland wordt de zwemwaterregel­geving binnenkort vernieuwd. Vanaf 1 januari 2024 zou de nieuwe Omgevingswet van kracht zijn. In afwachting is de Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (Whvbz) nog van tel op alle openbare zwembaden groter dan twee vierkante meter. Hier zijn het de provincies die moeten controleren of zwembadinrichtingen de regelgeving naleven. Zij kunnen een dwangsom opleggen als uitbaters herhaaldelijk de
regels overtreden. 

Een ander belangrijk orgaan in Nederland is de Stichting Zwembadkeur, een stichting die is ingesteld door de zwembadbranche zelf. Zij reikt het keurmerk Veilig & Schoon uit. Dat keurmerk is voor zwembaden geen verplichting, maar ze profileren zich wel als een betrouwbare zweminrichting. Het impliceert dat de exploitanten regelmatig controles uitvoeren op ziektekiemen, doorzichtigheid, desinfecterende stoffen, zuurgraad en legionellapreventie. Zwembaden die het keurmerk willen, kunnen hiervoor een aanvraag indienen bij de stichting.  

Ondanks de strikte regelgeving duiken er in de media toch af en toe gevallen op van mistoestanden: kinderen die na het zwemmen onwel worden, last krijgen van diarree, braken of huiduitslag.  Dit is meestal te wijten aan slechte lucht- of waterkwaliteit. Wat de waterkwaliteit betreft zijn de meest voorkomende oorzaken van deze symptomen te veel chloor, zweet en urine, in combinatie met onvoldoende maatregelen om de ziekteverwekkers te elimineren. 

De pH-waarde en chloorwaarde van het water zijn cruciaal om bacteriën te bestrijden en het water helder te houden. De ideale chloorwaarde in een klassiek zwembad is ongeveer 1 mg/l en is verwaarloosbaar voor de gezondheid. Maar overmatig chloor kan irritaties veroorzaken door reactie met vuildeeltjes in het water. Chloor reageert bijvoorbeeld met urine in het water en vormt chloorcyaan, een potentieel giftige stof die in grote hoeveelheden gezondheids­klachten kan veroorzaken. 

Een andere klacht die kan voorkomen bij ongezond zwembadwater, is een ongewenste haarkleuring. Als zwemmers last krijgen van groen haar, dan is dat te wijten aan geoxideerde metalen die voorkomen in het water. Chloor en bepaalde haarkleurmiddelen versterken dit proces. 

Ook in de zwembadindustrie is er steeds meer aandacht voor duurzaamheid. Innovaties op het gebied van waterfiltratie en -behandeling worden geïntroduceerd om zowel de ecologische voetafdruk als de impact op de gezondheid van zwemmers te verminderen. 

Hoewel chloor op dit moment nog het belangrijkste desinfectiemiddel in zwembaden is, bestaan er ondertussen alternatieve methoden. Zwembadwater kan even grondig worden ontsmet met drie tot vier keer minder chloor dan gebruikelijk. In Vlaanderen lopen er een aantal proef­projecten die werden ontwikkeld onder het waakzaam oog van het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid. Zo opende in 2016 in Dilbeek het eerste chloorarm zwembad. De lagere dosering chloor wordt gecompenseerd door een combinatie van drie factoren: zuurstofoxidatie, koperionisatie en uv-desinfectie. Resultaat? Verbeterde luchtkwaliteit en besparing op ventilatie- en
verwarmingskosten, met een lagere impact op het milieu tot gevolg.

De waterkwaliteit in onze zwemparadijzen wordt heel strak geregeld en gecontroleerd. Exploitanten die controles verzuimen, riskeren boetes en zelfs sluiting. Ook is er een grote transparantie over de controles en testresultaten naar de bevolking, zodat zwembadgebruikers geïnformeerd worden over de kwaliteit van de zwembadinrichtingen. Naast de standaard wetgeving is er bovendien ook alsmaar meer onderzoek naar innovatieve technologieën die erin slagen de impact op het milieu en de nadelen van desinfecterende middelen te reduceren. 

Anders dan in het oude Rome, kunnen zwemmers bij ons dus gerust op hun twee oren slapen –  of in dit geval met twee oordoppen zwemmen.