Dromen van meer publiek zwemwater in Brussel

Met zijn masterproef ‘Rêve de la nage métropolitaine’ trok burgerlijk ingenieur-architect Nicolas De Wispelaere meteen de aandacht en won hij de Vlaamse Scriptieprijs in 2023. Zijn droom? Meer zwemwater in onze hoofdstad om zo meer Brusselaars aan het zwemmen te krijgen. Zijn inspiratie vond hij na de Parijse zwemgelegenheden uitvoerig uit te hebben geprobeerd tijdens een studieverblijf in de Franse hoofdstad. “Mijn scriptie is vooral bedoeld als uitnodiging om na te denken over hoe we onze hoofdstad aantrekkelijker kunnen maken tijdens de warmere maanden. Tegelijk wil ik meer ondersteuning bieden aan de noden waarmee de Brusselse scholen te kampen hebben.”

Nicolas De Wispelaere studeerde in 2023 af als burgerlijk ingenieur-architect aan de UGent. Deze geboren zwemmer is zijn leven lang gefascineerd door de zee en de zwemsport, en was in zijn studentenjaren actief als redder aan de Belgische kust. “Zwemmen is mijn favoriete sport. Dat mijn masterproef over zwembaden zou gaan, was evident”, steekt De Wispelaere van wal. “Vanuit de universiteit kreeg ik slechts één beperking opgelegd: de thesis moest geënt zijn op Brussel. De inspiratie kwam tijdens mijn studieverblijf in Parijs. De grootstad biedt heel wat zwemgelegenheden, een groot contrast met ons land. Dus vroeg ik me af welke inzichten de Franse hoofdstad te bieden had. Die bleken al snel heel waardevol te zijn.”

In België kampen heel wat steden en gemeenten met een tekort aan openbaar zwemwater. Dat is in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest niet anders. Een situatie die Frankrijk eind jaren zestig ook kende. “Het nijpende tekort aan publieke zwembaden is nefast voor het zwemonderricht van jonge kinderen en heeft eveneens een sociaaleconomische impact. Zwembaden zijn er niet alleen om de sport te leren. Ze garanderen verkoeling in de zomer en verhogen de sociale cohesie binnen een wijk. Zeker nu de temperaturen in de lente- en zomermaanden hoger oplopen, is het belangrijk om binnen je thuisstad terecht te kunnen voor wat verfrissing. Vandaag zien we dat zodra het warmer wordt in de stad, mensen massaal naar de kust trekken of naar andere steden met zwemfaciliteiten. Dat moet anders.”

De jonge burgerlijk ingenieur-architect liet zich niet alleen leiden door zijn eigen zwempassie. Ook de Franse architect-professor Thierry Mandoul wekte met zijn boek ‘Sports, portrait d’une métropole’ uit 2014 zijn interesse. 

“Professor Mandoul toont aan dat sportinfrastructuur perfect geïntegreerd is in het Parijse hoofdstedelijke weefsel. In Belgische steden is dat niet zo. Ik had het geluk dat professor Mandoul enthousiast was over mijn project en bereid om eraan mee te werken. De eerste onderzoekstap in mijn scriptie was zelf te gaan zwemmen in acht Parijse baden, die op een geslaagde manier architectuur, stedenbouw en het zwemmen zelf combineren. De speciale architectuur van deze baden draagt bij aan het zwemmen en vaak hangt aan deze sportgelegenheden een heel complexe en veelzijdige geschiedenis.” 

Na de zwembaden zelf te hebben uitgetest, trok De Wispelaere erop uit om alle gegevens te documenteren. Hij maakte foto’s en tekeningen van alle zwembaden, en legde zo een heel uitgebreide beeldbank aan. “Daarna was het zaak om de acht verschillende zwembaden te abstraheren tot typologieën die ontstaat zijn binnen een maatschappelijke context met specifieke wensen, noden en beperkingen. Deze typologieën lieten mij toe om de vertaalslag te maken naar situaties in Brussel met vergelijkbare omstandigheden.” 

Brussel heeft een vrij rijke geschiedenis rond zwembaden. Er is heel wat erfgoed, maar dat wordt niet onderhouden, is buiten gebruik of bestaat intussen niet meer. De Wispelaeres thesis is in eerste instantie een oproep om dat terug te vinden, en haalt tegelijk ook voorbeelden aan waar zwemfaciliteiten duidelijke voordelen opleveren.

Met zijn scriptie trachtte De Wispelaere voor verschillende probleemstellingen een mogelijke oplossing aan te reiken. “Vanuit mijn onderzoek werkte ik uiteindelijk drie voorstellen uit voor Brussel”, zegt hij. “Ik keek niet alleen naar wat er vroeger was en nu is, maar wilde ook inspelen op de noden van verschillende gebruikersgroepen. Denk aan onderwijs, geloofsovertuigingen, gezondheidsoverwegingen, … Zo kwam ik tot deze nieuwe zwemvoorzieningen: het zwembad onder het Résidence Palace in de Europese wijk, een badhuis onder de sporen van het Zuidstation, en een mobiel zwembad voor de Brusselse scholen.”

Onder het Résidence Palace bestaat al een zwemvoorziening, met indrukwekkende architectuur. Alleen is het vandaag niet meer in gebruik. Door een badhuis onder te brengen in de leegstaande zalen onder de sporen van het Zuidstation zag de burgerlijk ingenieur-architect een kans om een rustplek te brengen in een van de drukste en luidruchtigste stadsdelen van Brussel. Met de mobiele zwemconstructie wil hij dan weer de Brusselse jeugd aan het zwemmen krijgen. 

“Het mooie aan mijn scriptie is dat ik met mijn concepten geen nieuwe infrastructuur ambieer in Brussel, maar bestaande hergebruik. Dat was niet het opzet van mijn onderzoek, maar het is wel een fijn resultaat. Onder het Zuidstation zijn twee gigantische zalen beschikbaar waarmee nu niets gedaan wordt. Dat schept toch heel wat mogelijkheden. Het mobiele bad is een concept dat de Franse overheid in de jaren zeventig zelf al toepaste. Het laat toe om op heel korte termijn een prangende nood in te vullen.”

Hoewel de concepten van De Wispelaere zeer concreet zijn uitgewerkt, blijven het uiteraard enkel voorstellen op papier. “Het was niet het opzet van de thesis om effectief initiatieven uit te bouwen. Wel wil ik de discussie aanwakkeren en anderen stimuleren om ermee aan de slag te gaan. Vandaar dat mijn scriptietitel verwijst naar een droom. Ik hoop architectuur in te zetten als gesprekspartner om van Brussel een meer leefbare omgeving te maken, voor jong en oud.”