Van opfrissingswerken naar totaalrenovatie: het Neptunium is opnieuw open

Het Neptunium in Brussel kent een lange, rijke geschiedenis. Verschillende generaties Schaarbekenaren leerden er zwemmen, duiken en ravotten in het water. Op 18 september opende het zwembad opnieuw zijn deuren voor het grote publiek na een lang renovatietraject onder het goedkeurende oog van Beliris, publieke bouwheer voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. 

Na de Tweede Wereldoorlog maakten de drie zwembaden in Schaarbeek plaats voor één bad: Neptunium. Dit statige, elegante gebouw van de hand van architect Laurent Senterre kreeg vorm na heel wat studiereizen in binnen- en buitenland over hoe dat nieuwe zwembad er moest uitzien. Uiteindelijk opende het de deuren in 1953 met een 33-meterbad, conform de toen geldende Olympische normen. Omdat het Neptunium dringend aan een update toe was, besloot de stad in 2017 het gebouw te renoveren in plaats van te sluiten. 

Wat startte als kleinschalige opfrissingswerken, leidde al gauw tot een totaalrenovatie met heel wat voeten in de aarde. Waarnemend burgemeester Cécile Jodogne: “We wilden vooral het zwembad teruggeven aan alle Schaarbekenaren en tegelijk het patrimonium in stand houden. De renovatie is het verhaal van een modernistisch gebouw, maar ook van een werf. We focusten in een eerste fase op wat belangrijk was, maar kwamen al gauw op enkele verrassingen uit. Daardoor breidde het lijstje van werken altijd uit en eindigden we met een stevige renovatiekost.”

De oorspronkelijke focus van de renovatie lag op het opfrissen van de ruimtes en kleedkamers, een update van de technische instellingen, en het isoleren van de gevels en het dak. Ook de glijbaan en de koepel van het solarium werden weggehaald. “Toen we startten met de werken, merkten we dat de grote kuip niet waterdicht was. Omdat de enorme druk van het water verdween, traden er scheuren op. Daarnaast constateerden we dat er best veel asbest in de grote hal zat”, licht Natasja Van den Brande, projectingenieur bij Beliris, toe. “Eigenlijk zijn we in volle werffase met een ander project gestart en zaten we na het verwijderen van het asbest met een ruwbouw.”

De kuipen zelf moesten dus ook grondig aangepakt worden, met een maximaal behoud van de originele elementen. Zo werden de spuitmonden bewaard. “Die zijn zeer specifiek. Bij een volledig nieuwe kuip vandaag zien we andere spuitmonden en dus moesten we ook daarmee rekening houden”, vertelt Van den Brande. “Bovendien gaat het hier om een tegelbad, wat zeer complex is qua waterdichtheid. Het was opgebouwd uit twee betonmuren met bitumen tussen. Dat beton hebben we plaatselijk gerenoveerd met epoxy in de scheuren. Daarna brachten we waterdichtingslagen aan, cement en nieuwe tegels. Ook de typische opstanden van dit zwembad werden meegenomen in deze werken. In het bad waren raampjes verwerkt; die zijn wel weggehaald in functie van de waterdichtheid.”

Eenzelfde complex verhaal horen we bij de technieken. Daar was niet langer sprake van een update, wel van een gloednieuwe verwarming met gascondensatieketels en een luchtbehandelingssysteem D met warmterecuperatie. Ook een andere waterzuiveraar werd geïnstalleerd. 

“Dat is op zich geen slechte zaak, want nu is het gebouw aangepast aan alle moderne comfort, en is het veilig en energiezuinig”, zegt Van den Brande. “Het filtersysteem werkt met zanddeeltjes en met uv-filters in plaats van ozon. Dat vermindert het gebruik van chloor in het water. Het water wordt 24 uur op 24 gemonitord en bijgestuurd waar nodig. In de technische ruimte zijn twee schouwen behouden om op een efficiënte manier de buizen naar boven te brengen.” 

Tot slot is het zwembad uitgerust met een modern toezicht- en antiverdrinkingssysteem met camera’s in en rond de kuip. Dat is veiliger voor de zwemmers en de redders winnen kostbare seconden wanneer iemand geholpen moet worden.

Het bijzondere architecturale kader met de modernistische aspecten is bewaard gebleven. Zo zie je in die architectuur typisch veel maritieme elementen terugkeren, zoals de ronde raampjes, balustrades en horizontale lijnen. Heel wat onderdelen van het gebouw zijn aangepakt of vernieuwd op basis van het originele ontwerp. Zo werd het solarium volledig onder handen genomen. De koepel van vroeger is verdwenen en de glazen zijn gerenoveerd voor een lager energieverbruik. Daarnaast zijn de tegels overal vernieuwd en kregen deuren en roosters een opknapbeurt.

De galerij van het zwembad is volledig in het nieuw gestoken, met respect voor het historische karakter. Een onderhoudsvriendelijke vloer is er gecombineerd met een tribune in hout. De balustrades zijn nagemaakt op basis van het oorspronkelijke ontwerp. De vorige exemplaren waren niet meer stabiel en ook niet hoog genoeg om aan de huidige veiligheidsnormen te voldoen. Daarnaast zijn de oude granieten duikblokken hergebruikt op het plein voor het zwembad, als speelse zitelementen.

Het Neptunium biedt plaats aan 200 zwemmers. Het toegangssysteem op de tussenverdieping werkt met bandjes. Daar zijn drie familiekleedkamers en vijftig individuele kleedkamers. De zone met schoenen is gescheiden van de blotevoetenzone, voor de hygiëne. Op het gelijkvloers bevinden zich de kleedkamers voor groepen. Voor rolstoelgebruikers zijn er aparte kleedkamers, die via een afzonderlijk voetbad toegang bieden tot het zwembad. Op twee punten kunnen zij in het water geholpen worden.

Toen de kuipen in februari gevuld werden, was dat een zeer spannend moment. Dan pas zie je of alle werken goed zijn uitgevoerd: enerzijds of de kuip waterdicht is, anderzijds of de installaties goed werken. “Het vullen duurde twee weken. Daarna werd de kleurtest uitgevoerd. De resultaten waren zeer goed. Een echte opluchting, na het harde werk”, besluit Van den Brande.